De Aanslag, een dobbelsteen van (on)schuld, toeval en het lot.

"De aanslag" van Harry Mulisch is een intrigerend, maar vooral pakkend verhaal van menselijke, traumatiserende ervaringen en over de impact van historische gebeurtenissen op individuele levens. Het verhaal is een reis door de duistere geschiedenis van Nederland tijdens en na de Tweede Wereldoorlog doorheen het leven van Anton Steenwijk.

Het begint met een schokkende gebeurtenis: een collaborateur die voor de Duitsers werkt, wordt voor het huis van Anton aan de rand van Haarlem (Nederland) doodgeschoten, wat leidt tot de arrestatie en de moord van zijn familie en een hele reeks van gebeurtenissen die zijn leven voor altijd zullen veranderen. Dit is het begin van een deels ongewilde zoektocht naar schuld en onschuld van de personages die van dichtbij betrokken zijn bij de tragische gebeurtenis en een zoektocht naar de waarheid in de chaos van oorlog, bezetting en de naoorlogse gevolgen.

Mulisch mengt op knappe wijze verschillende tijdlijnen en perspectieven door elkaar. Dit geeft een rijk verhaal dat de complexiteit van menselijke relaties en morele dilemma's onderzoekt. De beschrijvingen van de personages vanuit hun complexiteit zorgen ervoor dat de lezer oprecht de personages gelooft. Door hun motivaties, perspectieven en gevoelens duidelijk uit te leggen, vervaagt de grens tussen goed en kwaad, tussen schuld en onschuld. De lezer begrijpt verrast dat niets zwart-wit is en stelt zich de vraag hoe hij zou reageren in die beschreven situaties, waarbij het toeval mee bepaalt over leven en dood. Niet voor niets gebruikt de schrijver impliciet het symbool van de dobbelsteen voor het lot van de personages.

Mulisch onderzoekt de impact van de oorlog op de gedachten en gevoelens van zijn personages. Het maakt dit boek intrigerend, universeel en opnieuw zeer actueel, gezien de huidige oorlogsconflicten aan de deuren van Europa. Door Anton's reis te volgen van jeugdige onschuld naar volwassenheid, laat hij zien hoe diep de littekens van oorlog kunnen zijn en hoe deze levenslang een invloed kunnen hebben. Deze reis is geschreven als een detectiveverhaal waarbij het hoofdpersonage, Anton Steenwijk, vaak toevallig en zelfs ongewild stap voor stap de waarheid ontdekt. Een té sceptische lezer zou zich kunnen ergeren aan te veel toeval in de onverwachte ontmoetingen van Anton met de juiste personen die elk het volgende puzzelstukje aanreiken van het verhaal. Het argument dat zoveel toeval niet bestaat en dat in de realiteit veel verhalen onopgelost blijven, doet echter geen onrecht aan de thema's van het boek en de intrigerende wandeling op de grens tussen schuld en onschuld, tussen begrijpen en niet begrijpen van de motivaties van de personages voor hun handelingen, tussen omgaan mét en vermijden ván de trauma's uit een gruwelijk oorlogsverleden.

Mulisch heeft oog voor detail in zijn beschrijvingen, die soms lang lijken voor lezers die hier niet van houden. Hierdoor schetst hij echter heel duidelijk het decor en de omstandigheden van de gebeurtenissen; hij verwijst zelfs af en toe naar referenties die vandaag nog herkenbaar zijn in het hedendaagse leven. Dit laat de lezer toe om zich nog beter te projecteren in het verhaal.

"De aanslag" is niet zomaar een boek; het blijft een interessant stuk Nederlandse literatuur dat de tijd heeft doorstaan en nog steeds relevant is in de hedendaagse wereld. Het is een verhaal dat je raakt en dat je aan het denken zet over het verleden van onze landen, maar ook over wat er vandaag gebeurt in de oorlogsgebieden dicht aan onze Europese grenzen. Lees dit boek en je bekijkt nooit meer op dezelfde manier naar de oorlogsbeelden die we dagelijks in de media zien.